Płodność mężczyzn determinowana jest przede wszystkim przez jakość nasienia. Podstawowymi parametrami oceny męskiej płodności w seminogramie są: objętość, lepkość, pH i czas upłynnienia nasienia, a także liczba, ruchliwość, żywotność i morfologia plemników – choć parametrów określanych w diagnostyce niepłodności jest oczywiście więcej. W artykule opisujemy, jaka jest prawidłowa budowa plemników, w jaki sposób powstają oraz, które czynniki mają największy wpływ na ich jakość i zdolność do zapłodnienia.
Budowa plemników
Każdy plemnik składa się z dwóch głównych części – główki oraz witki. W główce plemnika znajduje się jądro komórkowe, w którym obecny jest przekazywany dziecku przez ojca materiał genetyczny. Jądro komórkowe otacza z przodu akrosom, który je chroni. Znajdują się w nim ułatwiające wniknięcie plemnika do komórki jajowej enzymy hydrolityczne. Witka umożliwia plemnikom poruszanie się. Składa się z szyjki, wstawki, części głównej i końcowej. Jej zadaniem jest wygranie wyścigu z innymi plemnikami i jak najszybsze dotarcie do komórki jajowej.
W jaki sposób powstają plemniki?
W okresie życia płodowego powstają diploidalne spermatogonia, które są zalążkami plemników pozostającymi w spoczynku do momentu pokwitania chłopców. Po osiągnięciu dojrzałości płciowej z gonocytów zaczynają dojrzewać plemniki i proces ten trwa przez całe życie mężczyzny. Pełen cykl dojrzewania plemników (tzw. spermatogeneza) trwa około 2,5 miesiąca, czyli mniej więcej 74 dni. Plemniki rozwijają się w kanalikach nasiennych jąder w kilku etapach. Proces powstania plemników polega na przechodzeniu spermatogoniów w kolejne stadia rozwoju ze spermatocytów I rzędu w spermatocyty II rzędu, a na końcu w spermatydy, które ostatecznie przekształcają się w dojrzałe plemniki zdolne do dotarcia i zapłodnienia komórki jajowej. Dojrzały plemnik ma długość ok. 60μm.
Skład i podstawowe parametry nasienia
Objętość nasienia produkowana podczas pojedynczego wytrysku (ejakulacji) waha się od 4 do 6 mililitrów, a liczba zawartych w nim plemników sięga 1 miliona. Oprócz plemników w spermie znajdują się m.in. woda, lipidy, aminy, aminokwasy, witamina C, witamina B12, cholesterol, mocznik, hormony steroidowe, cynk, potas, wapń, magnez i selen. Taki skład sprawia, że sperma jest znakomitym źródłem substancji odżywczych dla plemników i zapewnia im bezpieczne środowisko w drogach rodnych kobiety. W trakcie, gdy u kobiety występuje tzw. śluz niepłodny, czyli przed lub po owulacji, plemniki w drogach rodnych nie żyją zbyt długo. Z kolei w trakcie owulacji, gdy środowisko nie jest już kwaśne, tylko zasadowe, mogą przeżyć nawet do 5-7 dni. Poza pochwą kobiety plemniki nie mają szans na przeżycie.
Które czynniki mają największy wpływ na jakość spermy?
Zaburzenia przebiegu spermatogenezy mogą skutkować spadkiem liczby dojrzałych plemników, ich nieprawidłową budową, zmniejszoną ruchliwością, a nawet całkowitym ich brakiem. Wpływ na jakość męskiego nasienia mają przede wszystkim przebyte choroby i infekcje, stosowane leki, urazy w obrębie jąder, tryb życia, aktywność fizyczna, dieta, otyłość oraz nałogi. Nie bez znaczenia są również czynniki środowiskowe tj. zanieczyszczenie powietrza, smog, długotrwały stres, praca w warunkach szkodliwych, czy przegrzewanie jąder. Wszystkie te elementy mogą wpływać na ilość i jakość plemników i ich zdolność do prokreacji. Higieniczny tryb życia, zdrowa dieta i aktywność fizyczna to baza zdrowego organizmu i zdrowych plemników.
Badanie nasienia w diagnostyce niepłodności
W przypadkach, gdy pomimo wielokrotnych prób parze nie udaje się zajść w ciążę w diagnostyce niepłodności u mężczyzn pierwszym krokiem jest wykonywanie badania nasienia.
Jak tłumaczy nasz rozmówca, lekarz specjalista z Centrum Leczenia Niepłodności Angelius w Katowicach:
U nawet połowy niepłodnych par czynnik męski odgrywa przynajmniej częściową rolę. Może dotyczyć m.in. niskiej produkcji plemników, ich nieprawidłowej morfologii lub czynników uniemożliwiających dotarcie plemników do komórki jajowej. Dlatego niezmiernie istotne jest, by diagnostyka niepłodności dotyczyła obu partnerów. Analiza nasienia to rutynowe badanie laboratoryjne, które pozwala określić poziom produkcji plemników i ich prawidłowe funkcjonowanie. Test jest wykonywany co najmniej dwa razy, gdy liczba plemników okaże się nieprawidłowa. Niskie parametry nasienia nie oznaczają trwałej niepłodności i nie skreślają szans na potomstwo – wymagana jest dalsza diagnostyka i dalsze leczenie jest możliwe.